E.integriceps? te vücut uzunluğu yaklaşık 10-12.5 mm?dir.
E. maura daha geniş vücut yapısına sahip ve pronotum?un arka yan kenarının sivrice olması ile ayırtedilir. Vücut uzunluğu yaklaşık 9-11 mm?dir.
E. austriaca Önceki iki türden vücudun daha yassı ve büyük olması ile ayrılır. Vücut uzunluğu yaklaşık 11-14 mm?dir.
Sünenin yaşam süresi bir yıl olup yılda bir döl verir. Erginlerin yaşamı aktif ve pasif olmak üzere iki döneme ayrılır. Pasif dönem ortalama 9 ay olup bu dönemde ergin*ler, yazın bir kısmı ile sonbahar, kış mevsimlerinin tamamını ve ilkbaharın bir kısmını kışlaklarda diyapoz halinde geçirir. Sünenin yüksek yerlerde kışlaması durumunda pasif dönemi de iki kısma ayırmak mümkündür. Birincisi Temmuzdan Ekim veya Kasım ayına kadar olan dönemdir. Buna yazlama adı verilir. İkincisi, Ekim-Kasım aylarından Mart-Nisan aylarına kadar olan dönem olup bu döneme de kışlama denir. Yazlama dö*neminde yan uyuşuk halde olan süneler, kışlakların yüksek yerlerinde bulunma eğili*mindedirler. Yüksek dağlarda yazlamayı sürdüren sünelerin bir kısmı, Ekim-Kasım ay*larında soğukların başlamasıyla daha aşağılara doğru yer değiştirirler. Pasif dönemin dağlarda geçirilmesi durumunda en uygun kışlak yükseklikleri 1200-1600 metredir. Haziran ayında . yeni nesil erginler yaz sıcaklarının artmasıyla ve hasadın başlamasıyla kışlama alanlarına çekilirler .Kışlak alanlarında, florada uygun bitki türlerinin altlarına girerek gizlenirler. Bölgelere göre değişmekle beraber, meşe bitkilerinin yere dökülmüş olan yapraklarının altlarına; geven bitkilerinin kökleri etrafındaki yumuşak toprağın içe*risine, kirpiotu ve zırotu bitkilerinin genellikle yaprak ve dallarının arası ile yaprak dö*küntülerinin 1-2 cm altında ve toprak içerisinde, ayıkulağı gibi bitkilerin en alt yaprakla*rının gövde ile birleştiği yerlerde gizlenirler. Ergin süneler, kışlaklarda pasif dönemlerini sürdürdükleri esnada, vücutlarında biriktirdikleri besinleri, hava koşullarına bağlı olarak yavaş yavaş harcarlar. Yaz uyuşukluğu döneminde havaların sıcak seyretti*ği zamanlarda, vücutlarındaki besin deposundan fazla besin harcandığı halde, kışın şiddetli soğuklarının hüküm sürdüğü dönemlerde bu sarfiyat en az düzeye iner. Bu durum, kışlak yerlerinde diyapoz halinde bulunan sünelerdeki metabolizma faaliyetleri ile ilgili*dir. Süne yazlama ve kışlama esnasında beslenmemesine rağmen yavaş ve az da olsa bazı metabolizma faaliyetlerini sürdürmektedir. Yaz baslarında, 5. dönem nimf ile yeni nesil erginlerin kışlaklara çekilinceye kadar oburca beslenmesi ile depolanan vücut yağı, 9 aylık pasif dönemde ölçülü olarak kullanılır ve kalan enerji ile yeni yılın ilkbaharında ovalara inerler.
Kışlaklarda, ilkbaharda hava sıcaklığının artması ve bazı bölgelerde karların erime*ye başlaması ile birlikte kış uykusunda bulunan sünelerde metabolizma faaliyeti artarak kış uykusundan uyanırlar. Kışlaklarda toprak üstü sıcaklığı 15 °C'ye eriştiğinde, süne*ler ekinlerin ve mer'aların geliştiği ovalara doğru göç etmeye başlarlar. Bu göç etme du*rumu, o yılın iklim koşullarının seyrine bağlı olarak Mart ayının ortası ile Nisan ayının ilk üç haftası arasında değişir. Uygun giden iklim koşullarında, süneler bir hafta içinde kışlakları terkederler. Aksi durumda sünelerin kışlakları terketmesi uzun sürebilir ve ka*demeli inişler halinde birkaç hafta sürebilir. Sünelerin kışlaktan ovalara uçuşu genellik*le sabah 10-12 saatleri arasında olmakta ve bu esnada esen rüzgarın yönüne bağlı olarak uçuş istikametini belirleyip hububat ve mer'a alanlarına dağılmaktadırlar. İyi gelişmiş hububat tarlalarını diğerlerine tercih ederler. Kışlama alanlarından gelen bu sünelere "kışlamış ergin" denilmektedir. Ovalara uçuşun başlaması ile birlikte aktif dönem baş*lamıştır. Kışlamış erginlerin ovalara iniş zamanı; genellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde ekinlerin kardeşlenme., Güney Anadolu ve Ege Bölgesinde çiçeklenme, Orta Anadolu Bölgesi ve Trakya'da sapa kalkma veya başaklanma dönemine rastlamaktadır. Kışlamış erginler, havanın açık, sakin ve sıcak olduğu zamanlarda; beslenme, çiftleşme ve yumurta bırakma gibi yaşamsal faaliyetlerini sürdürürler. Kapalı ve yağışlı havalar ile soğuk ya da rüzgarlı zamanlarda bitkilerin diplerine veya toprak yüzeyine inerek çat*laklarda gizlenirler. Ovaya gelen kışlamış erginler, bir taraftan beslenirken diğer taraf*tan cinsel olgunluğa erişerek çiftleşme ve yumurta bırakmaya başlarlar. Bir dişi yaşamı boyunca, ortalama 80 adet yumurta bırakır. Ancak uygun koşullarda daha fazla (150 ve daha fazla), uygun olmayan koşullarda daha az bırakabilir. Dişi her yumurtlamada, yu*murtalarını 12-14 adetlik (çoğunlukla 14) muntazam ve 2-3 sıralı dizilerden oluşan yu*murta paketi halinde bırakır. Yumurtlama süresi iklim koşullarına bağlı olarak 1-2 ay devam etmekle beraber yoğun yumurtlama süresi 2-3 hafta arasında değişir. Dişiler yu*murtalarını çoğunlukla beslendikleri Buğdaygil yapraklarının alt yüzlerine bırakırlar. Ancak, bazen tüysüz geniş yapraklı otların yapraklarının alt yüzlerine de bırakırlar. Kışlamış erginler yaklaşık 1-2 ay yasar ve sonuçta doğal olarak ölürler. Kışlamış er*ginler yeni nesil erginlerin görüldüğü zamana kadar da tarlada bulunabilir. Yumurtalar I-1,2 mm çapında, küre şeklinde olup ilk bırakıldıkları zaman filizi yeşil renktedir. İklim koşullarına bağlı olarak yaklaşık 3-4 gün sonra hafif esmerlesir, yaklaşık 5 gün sonra noktaların toplanmasıyla yumurtada siyah dairemsi bir leke oluşur. 2-3 Gün sonra ise bu lekeler kaybolur ve kırmızı renkli çapa şekli oluşur. Çapanın altında üçgen şeklinde siyah renkli bir leke belirir, renk sarımsı yeşile döner. Yumurtaların bu haline çapa dö*nemi denilmektedir. Çapa döneminden yaklaşık olarak 5-6 gün sonra nimfler çıkarlar. Doğal koşullarda yumurtaların olgunlaşıp açılması yaklaşık 2- 3 hafta içerisinde ger*çekleşir. Nimf çıkmış yumurtaların rengi heyaz olup, nimflerin çıkış yerinde muntazam daire şeklinde açılmış bir kapak görülür.Yumurtadan çıkan nimfler, genellikle 5-6 gün ara ile 5 gömlek değiştirerek yeni nesil ergin olurlar. Yumurtadan çıkan nimfler ergin oluncaya kadar yaklaşık 30 gün geçer. Nimflerin depoladığı besinlerin çoğu, gömlek değiştirirken hareketsiz kaldığı dönemde harcandığından, her gömlek değiştirmeden sonra oburca beslenirler. Yeni nesil erginler, oburca beslenip gerekli enerjiyi depolayarak kış*lak alanlarına çekilirler, kışlak alanlarına çekilişinde rüzgarın önemli rolü vardır. Birbi*rine yakın tarlalardan uçan süneler birleşerek daha büyük kuleler oluşturabilirler. Uçuş esnasında daha yüksek yerlerde, serin ortam , yeşil ekin ve diğer Buğdaygilleri gördük*lerinde konaklayarak beslenmeye başlarlar. 1-2 Gün kaldıkları bu tarlalarda % 100'e varan zararlar oluşturabilirler. Arpa ve mercimeğin hasadı , çayır ve mer'anın biçim veya kurumasıyla buralarda bulunan süneler en yakın hububat tarlalarına geçerler.Yaşayış :
Sünenin zarar derecesi ve şekli; sözkonusu zararlının yoğunluğuna, biyolojik dönemlerine, ürünün çeşidine ve fenolojik durumuna, iklim koşullarına (sıcaklık ve ya*ğışa) bağlı olarak değişmektedir. Gerek nimf ve gerekse erginler, çeşitli fenolojik dö*nemlerde bulunan buğdaygilleri hortumları ile sokup emmek suretiyle zarar yaparlar. Kışı geçirdikten sonra ilkbaharda ovalardaki hububat tarlalarına göç eden kışlamış er*ginler henüz kardeşlenme döneminde olan buğday ve diğer bazı Buğdaygil saplarını emerek özsuyunu alırlar, Emilen saplar zamanla sararır ve kurur. Dolayısiyle başak bağ*lamazlar. Bu zarar şekline KURTBOĞAZI denilmektedir. Zamanla bitkiler geliştikçe, beslenmesini bitkilerin yukarı kısımlarında sürdüren kışlamış erginler; başaklar henüz yaprak kılıfı içerisindeyken, çiçek döneminde ve tane bağlarken yine saplarda beslenerek başakların beyazımsı bir renk almalarına, kurumalarına ve dolayısiyle bunların tane bağlamasına engel olurlar. Kışlamış erginlerin bu şekildeki zararına AKBAŞAK adı verilmektedir.
Başaklardaki taneler sütolumuna gelmeye başladığı bir sırada, kışlamış ergin*lerin populasyonları da gittikçe azalmaya baslar. Bunların bıraktığı yumurtalardan çıkan nimfler hububatın bu döneminde, gittikçe artan bir yoğunluk ve oburlukla taneleri sokup emmeğe başlarlar. Nimf dönemleri ile yeni nesil erginlerin beslenmesi sonucu oluşan zarar önem kazanır. Çünkü bu devrede hububat süt yada sarı olum dönemindedir. 4. ve 5. dönemdeki nimflerin beslenmesi sonucu, taneler çimlenme güçlerini kaybedecekleri gibi, ekmeklik ve makarnalık özelliklerini de yitirirler.
Süneler kışlakta geçireceği yaklaşık 9 ay gibi uzun süre için gerekli enerjiyi (yağı), YENİ NESİL ERGİN döneminde almak zorundadır. Bu nedenle bir taraftan ha*vaların gittikçe artan sıcaklığı, diğer taraftan da hububat başaklarının gittikçe çabuklaşan bir biçimde olgunlaşmaya ve tanelerin de sertleşmeye başlaması yüzünden mevut olan besinden azami şekilde yararlanmak ve vücutlarına yedek besin depo etmek üzere yoğun olarak beslenirler. İste bu dönemdeki sünelerin beslenmesi, besin almanın en önemli bölümünü oluşturur. Çünkü oburca beslenmesinin yanı sıra, bu dönemde hubu*bat da sarıoluma geçmek üzeredir. Zamanla tanelerin sertleşmesine karşılık vücutların*dan salgıladığı bazı enzimlerle taneleri yumuşatıp glütenini tahrip ederler. Hatta besleni*len tanelerin sağlam olanlarına oranı az dahi olsa (% 2), emgili tanelerin bulunduğu bulaşık buğdaylardan elde edilen unlar yinede teknolojik özelliklerini büyük ölçüde yitirirler.
Bilindiği gibi, sünenin biyolojisi ile bitki fenolojisi arasında sıkı bir ilişki vardır. Bu nedenle Güney Anadolu Bölgesinde zarar durumu ve oranı farklıdır. Sözkonusu böl*gede sünenin ilkbaharda kışlaktan ovalara göç ettiği günlerde hububat özellikle Adana ve Hatay illerinde genellikle ciçeklenme dönemindedir. Bu illerde kışlamış erginler ta*nede ve başak sapında beslenirler. Kurtboğazı zararı nadiren görülür. Nimfler, 4-5 dö*nemdeyken hasat başlar. Yeni nesil erginler meydana geldiği zaman hasadın sonuna yaklaşılır. Bu nedenle yeni nesil erginlerinin Güney Anadolu Bölgesindeki zararı, Güneydoğu Anadoluda olduğu kadar önemli değildir.
Ülkemizde süne türleri Karadeniz Bölgesinin birkaç ili hariç bütün bölgelerde bulunmaktadır.
Kültürel Önlemler :
Sünenin doğada üremesini sınırlayan faktörlerin başında besin ile birlikte ekolojik koşullar ve doğal düşmanları çok önemli rol oynamaktadır.
Sünenin doğal düşmanları ; yumurta parazitoitleri, yumurta predatörleri, erginlerin iç ve dış parazitoitleri, ergin veya nimflerin predatörleri ve hastalık yapan etmenlerdir. Ayrıca kuşlardan keklik türleri, serçe, güvercin ile leyleklerde nimf ve ergin predatörüdür.
Bu önlemlerin içerisinde erken yetişen hububat çeşitleri ile bunların erken ekimleri, tarlaların iyi hazırlanması, nadasın iyi yapılması, yabancı otlarla iyi bir mücade; hasadın mümkün olduğu kadar erken yapılması ve polikültür tarıma önem verilmesi gibi önlemler sayılabilir.
Daha önce belirtildiği gibi sünenin doğada çoğalmasını engelleyen pek çok parazitoit ve predatörleri vardır. Bunlar içinde de en önemlileri yumurta parazitoitleridir. Ancak yumurta parazitoitlerini laboratuvarda çoğaltarak doğaya salıvermekten çok, doğayı bunların çoğalmasına elverişli hale getirmek ve korumak amaçlanmalıdır. Bu yöntemi uygulamanın yegane yolu ağaçlandırma ile polikültür tarıma yönelmektir.
Kimyasal Mücadele :
Süne mücadelesine esas olmak üzere, izleyen yılda süne populasyonunu tahmin etmek için belirli kışlakların her yıl aynı yerlerinde sonbahar ve ilkbahar aylarında sayımlar yapılarak süne yoğunluğu tespit edilir. Kışlak bitki örtüsüne göre sayımlar l/16 m2 (25X25 cm) lik çerçevelerle veya bitkilerin kesimi yoluyla yapılır, kışlak sürvey cetvelleri İl Müdürlüklerince ilgili Zirai Mücadele Araştırma Enstitülerine gönderilir.
İlkbaharda tarlada süne yoğunluğunu tespit için öncelikle zararlının kışlaktan ovaya göçü izlenmelidir. Bu amaçla bölge veya ili temsil edecek özelliklere sahip l veya 2 kışlak belirlenir. Mart veya Nisan aylarında günün en yüksek sıcaklığı 15 C0 nin üzeri*ne çıktığı günlerden itibaren süne hareketi izlenerek kışlaktan ovaya göçün başladığı tarifi tespit edilir. Bu tarihten itibaren gün aşırı aynı yerlerde sayımlar yapılarak populasyon seyri izlenir. Bu işleme kışlaktaki populasyonun % 90'ı ovaya ininceye kadar devam edilir. Göç süresi 8-30 gün arasında değişir.
Mücadele yapılacak alanların belirlenmesi için tarlada İl Müdürlüğünün Bitki Koruma Şubesi elemanlarınca önce kaba daha sonra kıymetlendirme sürveyleri yapılır. Bu sürveyler için köylerin hububat ekilişleri ünitelere ayrılır. Ünite; bir köye ait toplu hububat ekiliş alanları olduğu gibi bir büyük hububat tarlasıda olabilir. Üniteler A.B.C. gibi harflerle isimledirilip, ünite içerisindeki tarlalar ve büyüklükleri bir kroki üzerinde işaretlenmelidir. Ayrıca ünitedeki tarlalardan sayımı yapılanlar da taranarak krokide be*lirlenmelidir. Sayımlarda 1/4 m2 (50 X 50 cm)'lik çerçeveler kullanılmalı ve sayım çer*çeve dışından içine doğru çok dikkatli bir şekilde yapılmalıdır.
Kaba sürvey; kışlamış erginler kışlaktan ovaya göç etmeye başladıktan sonra sürvey ekiplerinin, sorumlu olduğu bölgeyi tanımaları ve sünenin dağılımı ile yoğun ola*rak iniş yaptığı alanları tesbit için periyodik olarak yaptıkları gözlemler olup, kıymet*lendirme sürveyine kadar devam eder.
Süne kışlamış erginlerinin yaklaşık % 90'dan fazlası kışlakları terkettiği tarih*ten itibaren iklim koşullarına bağlı olarak genellikle 2-3 gün sonra yüksek yoğunluk gö*rülen yerlerden başlanarak en geç 10 gün içerisinde bitirilmelidir. Bu sürveyin amacı hu*bubat alanlarındaki gerçek süne populasyon yoğunluğunu tespit ederek mücadele yapılacak alanları belirlemektir. Kıymetlendirme sürveyinde bir ünite içerisindeki tarla*ların en az 1/3'ünde sayım yapılmalıdır. Tarlada yapılacak sayım adedi tarla büyüklükle*rine göre aşağıda verilmiştir.
l - 15 dekar arasındaki tarlada 8-12 sayım
15-50 dekar arasındaki tarlada 12-16 sayım
50 - 200 dekar arasındaki tarlada 16-24 sayım
200 - 800 dekar arasındaki tarlada 24 - 32 sayım
800 dekardan büyük tarlada 32 - 40 sayım
Kıymetlendirme sürvey cetvelleri; Bakanlık, Zirai Mücadele Araştırma Enstitü*sü ve il Müdürlüğü'ne gönderilerek sonuçlar yapılan değerlendirme toplantısında görü*şülür. Bu şekilde o yıl için l. - 3. dönem nimf mücadelesi yapılacak alanlar belirlenir.
Kıymetlendirme sürveyi sonuçlarına göre kışlamış ergin yoğunluğu m2'de orta*lama 0.8 ve üzerinde olan alanlarda yumurta parazitlenme sürveyine geçilir ve 7 gün içinde tamamlanır. Parazitlenme sürveyine, süne yumurtalarının % 20 - 30'u çapa döne*mine geldiğinde başlanır. Her ünitenin en az 2 tarlasında 1/4 m2'lik çerçevelerle en az 20 paket yumurta buluncaya kadar sayım yapılır.Sayımlar sırasında bulunan yumurtalar ünite bazında ayrı ayrı zarflara konularak 3-5 gün bekletildikten sonra değerlendirilerek parazitlenme oranı bulunur. Elde edilen sonuçlar yine Bakanlık ve Zirai Mücadele Araş*tırma Enstitüsüne gönderilir. Parazitlenme oranları kıymetlendirme sürveyleri neticesin*de m2'de ortalama 0.8, l, 1.5 kışlamış ergin yoğunluğu tespit edilen ünitelerde sırasiyle % 40, % 50, % 70 ise; böyle alanlarda 1.-3. dönem nimf için ilaçlama yapılmamalıdır. Ancak bu tip alanlar sürekli kontrol edilerek gerekirse 4.-5. dönemde ilaçlanmalıdır. Yine doğada mevcut parazitleri korumak amacı ile; kışlamış ergin yoğunluğunun m2'de ortalama 2 ve daha fazla ve aynı alanlarda yumurta parazitlenme oranı da % 70 ve daha yüksek ise 1.-3. dönem nimflere karşı ilaçlama, 2. dönem nimflerin populasyondaki payı % 40'a ulaştığında yapılmalıdır. Parazitlerin doğal faaliyetine terk edilen alanlarda, 4.-5. dönem nimf ve yeni nesil ergin dönemlerinde kenardan olan bulaşmalarla yoğunluk artı*şı sözkonusu olduğunda yine parazitleri koruma düşüncesi ile sadece yoğunluk görülen tarla kenarları ilaçlanmalıdır.İlaçlama Zamanı :
Güney Anadolu, Ege, Marmara Bölgeleri gibi parazitoitlerin yaygın ve aktif ol*duğu, bunun yanında ipek böcekçiliği, arıcılık, hayvancılık yapılan ve göl, nehir, baraj gibi su kaynaklarının bulunduğu yörelerde ilaçlanması gereken alanlarda öncelikle yer aletleri ile, alanın genişlemesi durumunda ise uçakla konvensiyonel sistemle kontrollü bir şekilde mücadele yapılmalıdır.
İlaç Detayları :
Etken MaddeFormülasyonMiktar Alphacypermethrin 10 g/lULV15o ml/da (1/3.4/5 dönem nimf) Alphacypermethrin 100 g/lEC15 ml/da (1/3.4/5 dönem nimf) Beta Cyfluthrin 25 g/lEC50 ml/da (1/3.4/5 dön. nimf,yeni nesil erg.) Beta Cyfluthrin 5 g/lULV150 ml/da (1/3.4/5dön. nimf,yeni nes. erg.)
Sign up here with your email
ConversionConversion EmoticonEmoticon